سخنان حکمت آمیز امام باقر(ع)

لغزش پذیری انسان

امام محمدباقر علیه السلام درباره لغزش پذیری انسان و بازگشت و جبران گذشته می فرمایند: «به راستی مؤمن به سختی با نفس خود جهاد می کند تا بر خواهش های نفسانی خود چیره شود. در این جدال گاه ممکن است نفس را از کژی به راستی آورد و برای خدا با خواهش های او مخالفت کند و ممکن است زمانی نفس او را به زمین زند و پیرو هوس شود. دراین صورت خدایش دست او را می گیرد و از جا بلند می کند و از لغزشش چشم می پوشد. او نیز باید به یادداشته باشد و توبه کند و از خدا بترسد. خداوند نیز چون تقوی و خدا ترسی پیشه کرده است، بر بصیرت و شناخت او می افزاید. خداوند در قرآن کریم می فرماید چون اهل تقوی مورد وسوسه و خیالات شیطانی قرار گیرند، خدا را به یاد می آورند و خداوند نیز به آنها بصیرت و بینایی می بخشد.

فضایل انسانی

امام محمدباقر علیه السلام خطاب به جابربن یزید جعفی، در کلماتی حکمت آمیز و بیاناتی نغز می فرمایند: «ای جابر، بدان که هیچ دانشی چون دانش تأمین سلامت و سلامتی چون ایمنی قلب و عقلی مانندمخالفت با هوی، و فقری چون فقر قلب، و ثروتی چون بی نیازی نفس، و دانشی چون خودشناسی، و نعمتی چون عافیت، وعافیتی چون کامیابی و توفیق، و شرفی چون بلند همتی، و زهدی چون کوتاهی آرزو، و عدلی چون انصاف و ظلمی چون هوس رانی، و طاعتی چون انجام دادن فرایض، و مصیبتی چون بی عقلی، و گناهی چون کوچک شمردن گناه و خشنودی به لذات گذرا و آنی، و فضیلتی چون جهاد، و جهادی چون مجاهده با هوس و هوی و نیرویی چون جلوگیری از خشم، و ذلتی چون ذلت طمع نیست. مبادا فرصت را از دست بدهی که زیان کار خواهی شد».

دریافت سخنان نیکو

دانش طلبی، حقیقت جویی و پذیرش سخن حق از جمله اموری است که انسان های فریخته و آزاده بر آن تاکید دارند و اخذ حقایق علمی را عملی پسندیده و سبب پیشرفت و ترقی فردی و اجتماعی می دانند. اسلام نیز بر این امر تاکیدمی ورزد و حقیقت طلبی و دانش جویی را از اصول اساسی خود می شمارد. چنان که امام محمدباقر علیه السلام می فرمایند: «گفتار نیکو را از هر کس باشد، فرا گیرید؛ زیرا خداوند می فرماید: کسانی که سخن را می شنوند و از بهترینش پیروی می کنند، همانانند که خداوند هدایتشان کرده است».*

کمال زندگی

اموری در زندگی وجود دارند که مبنا و شالوده بسیاری از اندیشه ها، اعمال و احساسات مایند و اگر ما به درستی آن امور را بشناسیم و مبنای زندگی خویش قرار دهیم، به میزان زیادی کامیابی و کمال زندگی را برای خود تأمین کرده ایم. اموری از قبیل داشتن فلسفه متقنی برای حیات، قدرت پایداری و مقاومت در مسایل مختلف و نیز تدبیر درست معیشت در زندگی، می توانند پایه های زندگی به سامان و رضایت بخشی را برای ما فراهم کند. امام محمدباقر علیه السلام به این امور اشاره می کنند و می فرمایند: «کامل ترین کمالْ فهم دین، پایداری در سختی ها و ناملایمات و اندازه گیری درمخارج زندگی است».

کرامت و بزرگواری

کرامت و بزرگواری و آزادمنشی از خصیصه های انسانی است. برخورداری از آنها موجب کمال فردی و اجتماعی شود. امام باقر علیه السلام برای به دست آوردن مکارم اخلاق ما را به سه چیز دعوت می کند. آن حضرت می فرمایند: «سه چیز از مکارم اخلاقی در دنیا و آخرت است: گذشتن از کسی که به تو ستم کرده است، ایجاد پیوند و ارتباط با کسی که ازتو بریده است و صبر و بردباری به هنگامی که نسبت به تو نادانی می شود».

شیعه کیست؟

امام محمدباقر علیه السلام در سخنانی ویژگی های شیعیان را این گونه بیان می فرمایند: «به خدا سوگند، از شیعیان نیستند مگرافرادی که از خدا می ترسند و تقوی الهی دارند و او را اطاعت می کنند. نشانه ای دیگر آنان این است که فروتن و امانت دار و بسیار به یاد خدایند، روزه و نمازشان را به جای می آورند، با پدر و مادرشان خوش رفتارند، به همسایگان نیازمند و به قرض داران و یتیمان رسیدگی می کنند، قرآن می خوانند جز به خوبی از مردم سخن نمی گویند، و در هر کاری امین خویشان و اطرافیان خویش اند».

گنجینه نیکی

امام محمدباقر علیه السلام چهار چیز را گنجینه نیکی می دانند: نیاز به خود را با دیگران در میان نگذاریم، صدقه دادن و کمک به دیگران را به صورت مخفیانه انجام دهیم، درد و ناراحتی خود را برملا نسازیم، و گرفتاری های خود رابر مردم آشکار نسازیم.

متواضع کیست؟

فروتنی از فضایل اخلاقی است که موجب مودت و پیوستگی بیشتر در میان اعضای جامعه می شود و زندگی اجتماعی را رضایت بخش و مطبوع می سازد. این صفت نیکو را به هم نزدیک می کند و مشارکت های اجتماعی را افزایش می دهد و زمینه بهبود و ارتقای جامعه را فراهم می آورد. امام باقر علیه السلام درتوصیف افراد متواضع می فرماید: «متواضع کسی است که جایگاه و موقعیتی را که شایسته آن نیست نپذیردو هر کس را دید سلام کند و از جدال، اگر چه حق با او باشد، پرهیز کند».

چهره شاد

گشاده رویی و داشتن چهره شاد و خرم سبب گسترش شادی و نشاط و افزایش کارایی در جامعه می شود. همانطور که دلمردگی، بی نشاطی و داشتن چهره عبوس، غمگین و اخم آلود موجب گسترش افسردگی و کاهش کارایی و ثمربخشی افراد می شود. جامعه زنده و پویا، جامعه ای است که در آن نشاط و لبخند، شوخ طبعی و شادابی حاکم است. امام محمدباقر علیه السلام چهره خرم و گشاده را سبب نزدیکی و قرب الهی و ترش رویی را موجب دشمنی باخداوند می خوانند و می فرمایند: «چهره خرم و گشاده سبب تقرب به خداست و ترش رویی و گرفتگی چهره باعث دشمنی و دوری از خداوند است».

حیا و ایمان

در متون اسلامی بین حیا و ایمان رابطه تنگاتنگی وجود دارد، فرموده اند کسی که حیا ندارد، ایمان ندارد. بایددانست که حیا با کم رویی و خجالتی بودن متفاوت است. حیا به مفهومی اشاره دارد که در آن رعایت معیارها، حدود و هنجارها، موردنظر است و شخص با حیا کسی است که علاوه بر آشنایی با قواعد رفتار فردی و اجتماعی، حریم های شرعی، عرفی و اجتماعی را نیز رعایت کند؛ در حالی که کم رویی و خجالت ابراز وجود نکردن و آشکار نکردن توانمندی های شخص به دلیل رشد پایین اجتماعی و کناره گیری از جمع است. امام محمدباقر علیه السلام درباره رابطه حیا و ایمان می فرمایند: «حیا و ایمان به یک ریسمان بسته اند. هر کدام نباشد، دیگری نیز به دنبال آن خواهد رفت».

کنترل زبان

انسان مقاصد و منویات خود را به کمک زبان و نشانه های قراردادی آن بیان می کند؛ به عبارت دیگر زبان ابزاری برای تجلی ایده ها، اندیشه ها، احساسات و محتویات ذهنی افراد است و متقابلاً آنچه زبان بیان می کند بر افکار، عقاید و عواطف شنوندگان اثر می گذارد و این آثار متقابل ممکن است مثبت یا منفی باشد از این رو باید در استفاده از زبان و به کارگیری آن دقت کرد که پیامدهای منفی به جا نگذارد. در اهمیت زبان و کنترل آن، امام محمدباقر علیه السلام می فرمایند: «زبان کلید هر خوبی و بدی است. مؤمن باید از زبان خود محافظت کند و بر آن مهر بزند، همان گونه که از طلا و نقره هایش محافظت می کند و بر آنها مهر می زند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدا بیامرزد کسی را که زبانش را از گفتن بدی باز دارد؛ زیرا بازداشتن زبان در واقع صدقه ای است که فرد به خودش می دهد». آنگاه افزود: «هیچ کس از گناهان در امان نمی ماند، مگر آن که زبانش را کنترل کند».

پیوند و دوستی

استحکام روابط خویشاوندی و گسترش دامنه دوستی ها و برقراری روابط گسترده اجتماعی امری است که اسلام بر آن تاکید کرده و آن را جزء وظایف هر مسلمان به حساب آورده است. واضح است که داشتن چنین روابط و مناسباتی علاوه بر آن که امکانات بسیاری در بهره گیری متقابل در اختیار افراد می گذارد و آنها را در هنگام ضرورت به حمایت های اجتماعی دلگرم می کند، به زندگی انسان نشاط و شادابی می بخشد. امام محمدباقر علیه السلام درباره اهمیت پیوند خویشاوندی و برقراری الفت و دوستی بین انسان ها می فرمایند: «صله ارحام، اعمال را فزونی می بخشد، موجب افزایش اموال می شود، بلاها را دفع می کند، و حساب روز قیامت را آسان، و عمر را طولانی می کند».

تنبلی و کسالت

از عوامل مهم در تعیین سرنوشت افراد و ملت ها و پیشرفت یا عقب ماندگی آنان میزان کار و کوشش آنهاست. به تجربه ثابت شده است افراد یا ملت هایی که از تن آسایی و راحت طلبی های زودگذر چشم پوشیده اند و کار و کوشش پی گیر و مستمر را جایگزین کرده اند، توانسته اند قله های سربلندی و پیروزی را فتح، و در جامعه بشری جایگاهی کسب کنند چنانکه امام محمدباقر علیه السلام در مذمّت تنبلی و کسالت می فرمایند: «تنبلی و کسالت به دین و دنیا زیان می رساند».

مردم نیکبخت و مردم بدبخت

امام محمدباقر علیه السلام در توصیف مردم، گروهی را نیکبخت و گروه دیگر را بدبخت می شمارد و می فرماید «خداوند را بندگانی است با میمنت و مبارکی و گشاده دستی، که خود زندگی می کنندو مردم نیز در کنار آنها زندگی می کنند. آنان در میان بندگان خدا مانند بارانند. هم چنین خداوند بندگانی دارد نفرین شده، کج خلق و تیره بخت، که نه خود زندگی می کنند و نه مردم در کنارشان به سر می برند. اینان چون ملخند که بر روی چیزی نمی افتند مگر آن که نابودش می کنند».

دوستان و دشمنان خدا

امام محمدباقر علیه السلام در بیان دوستان و دشمنان خداوند می فرمایند «خداوند افرادی را که به مردم دشنام و ناسزا می گویند و به آنان طعنه می زنند، لعنت و نفرین می کند و کسانی را که با حیا، بردبار، عفیف پارسا و با تقوایند، دوست می دارد».

مراقب باشیم

در پاسخ به این سؤال که انسان در زندگی باید همواره مواظب چه چیزهایی باشد، امام محمدباقر علیه السلام به فرزندش امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند: «همانا خداوند سه چیز را در سه چیز پنهان داشته است: خشنودیش را در اطاعت کردن از خود پنهان کرده است، پس سعی کن هیچ طاعتی راکوچک نشماری؛ چرا که شاید خشنودی خداوند در آن باشد. و خشمش رادر معصیتش نهان داشته، پس هیچ گناهی را حقیر مدان؛ چرا که شاید غضب او در آن باشد. و دوستان و اولیای خود را در میان خلق خویش نهان داشته، پس بکوش که با چشم حقارت به کسی ننگری، شاید که او خود از دوستان خدا باشد».

حضور در تشییع جنازه

یکی از یاران امام محمدباقر علیه السلام می گوید روزی در خدمت آن حضرت، در تشییع جنازه مردی شرکت کردم. زنی از بستگان مرده بسیار گریه و بی تابی می کرد. مردی از بزرگان و علما که در میان تشییع کنندگان بود، به زن گفت: اگر دست از ناله و بی تابی برنداری، ما به تشییع جنازه ادامه نخواهیم داد. ولی آن زن خاموش نشد و او بازگشت. من به امام محمدباقر علیه السلام گفتم: فلانی باز گشت. آن حضرت فرمود: ما به تشییع جنازه ادامه می دهیم و بدان که اگر در حق بودن یا باطل بودن هر چیزی تردید کردی، هیچ گاه در تشییع فرد مسلمان تردید مکن و در تشییع مسلمان حاضر شو. دراین هنگام صاحب عزا نزد امام علیه السلام آمد و از او تشکر کرد و خواستار بازگشت امام شد. ولی امام علیه السلام نپذیرفت و ضمن بیان فضیلت این عمل، به تشییع جنازه تا پایان ادامه داد.

مهارت در تیراندازی

امام صادق علیه السلام نقل می کند که هشام بن عبدالملک پدرم را به دمشق احضار کرد. در دمشق سه روز ماندیم تا این که ما را به دربار فراخواند. وقتی وارد شدیم، هشام بر تخت نشسته بود وعده ای از درباریان در حضور او به تیراندازی مشغول بودند. هشام رو به پدرم، امام محمدباقر علیه السلام ، کرد و گفت: تو نیز با این ها تیراندازی کن. پدرم فرمود: از من سنی گذشته است. مرا معذور دار. ولی هشام اصرار کرد و سوگند خورد که باید این کار را بکنی و به پیرمردی از بنی امیه گفت: کمانت را به او بده. پدرم کمان را گرفت. تیر را در زه گذاشت و پرتاب کرد. اولین تیر درست در وسط هدف نشست. دومین تیر را در کمان نهاد و چون رها کرد، بر پیکان تیر اول فرود آمد و آن را شکافت و همین طور تیر سوم چهارم و پنجم. همه در کمال شگفتی، به اتفاق هشام آن حضرت را تحسین کردند. ولی پدرم از این کار ناراحت شد و ناراحتی در چهره اش نمایان بود. هشام سعی کرد با بیان مطالبی دل امام علیه السلام را به دست آورد.

نظرات شما عزیزان: